Zmiany w prawie spadkowym w 2023 roku

Prawo spadkowe w 2023 roku zostało znacznie znowelizowane. Zmiany dotyczą m.in. odrzucenia spadku przez małoletniego, niegodności dziedziczenia osób uchylających się od płacenia alimentów i sprawowania pieczy nad spadkodawcą, zawężenia uprawnionych do dziedziczenia ustawowego i przyjęcia lub odrzucenia spadku. Zmiany wejdą w życie 15 listopada 2023 roku.

Zdjęcie autorstwa Simon Berger z Unsplash

Cele wprowadzonych zmian w prawie spadkowym w 2023 roku

Jednym z głównych powodów nowelizacji prawa spadkowego była potrzeba lepszego zabezpieczenia interesów spadkobierców, w tym spadkobierców małoletnich oraz spadkobierców całkowicie ubezwłasnowolnionych. Dodatkowo autorzy zmian dostrzegli konieczność rozszerzenia katalogu przesłanek niegodności dziedziczenia, uwzględniając w nim osoby, które uporczywie uchylały się od obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawców. Ważnym argumentem do zmiany odpowiednich przepisów Kodeksu Cywilnego, regulujących prawo spadkowe, było również wydłużające się postępowania spadkowe. Nowelizacja ma na celu przyspieszenie i usprawnienie systemu sądowego.

Zmianie uległy przepisy Kodeksu Cywilnego i Kodeksu Postępowania Cywilnego, a także przepisy Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, w których uregulowane jest prawo spadkowe.

Odrzucenie spadku przez małoletniego a zmiany w prawie spadkowym 2023

Osobami powołanymi do dziedziczenia często są osoby małoletnie. Jednak z uwagi na ich ustawowy brak zdolności do czynności prawnych, prawa małoletnich są reprezentowane przez ich przedstawicieli ustawowych – najczęściej rodziców. Rodzic, chcąc odrzucić spadek w imieniu swojego dziecka, do tej pory musiał przystępować do długotrwałej procedury sądowej, która swoją czasochłonnością mogła przysparzać frustracji. Nowe przepisy prawa spadkowego usprawniły proces dziedziczenia przez małoletniego, zdejmując obowiązek uzyskania zgody sądu na odrzucenie spadku przez dziecko, które dziedziczy je wskutek odrzucenia spadku przez rodzica.

Po nowelizacji prawa spadkowego art. 101§ 4 k.r.o. stanowi, że jeśli małoletni zostaje spadkobiercą w wyniku odrzucenia spadku przez rodzica, rodzic może odrzucić spadek w imienia dziecku bez zgody sądu opiekuńczego, jeśli:

rodzicowi przysługuje w tym zakresie władza rodzicielska
drugi rodzic, któremu również przysługuje w tym zakresie władza rodzicielska, wyrazi na to zgodę

Oczywiście rodzice mogą wspólnie odrzucić spadek. Ustawodawca uznał, że w przypadku odrzucenia spadku przez małoletniego powołanego do dziedziczenia wskutek odrzucenia spadku przez jego rodzica, nie jest potrzebna zgoda sądu opiekuńczego, ponieważ odrzucenie to nie godzi w dobro i interes dziecka. Zakłada się bowiem, że rodzic odrzucił uprzednio spadek, ponieważ wiedział lub podejrzewał, że masa spadkowa składa się przede wszystkim z długów i chce uchronić przed tym również swoje dziecko. Przepis art. 101 § 4 stosuje się do spadków już otwartych przed dniem wejścia w życie nowelizacji (czyli otwartych przed 15 listopada 2023 roku), jeśli termin do złożenia wniosku o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie upłynął przed dniem wejścia w życie nowelizacji.

Przykład

Wiesław zmarł 15 sierpnia 2023 r. Pozostawił po sobie tylko córkę Karolinę i wnuczkę Alicję. Nie sporządził testamentu. Na podstawie ustawy dziedziczy po nim tylko córka. Karolina nie miała kontaktu z ojcem od 30 lat, wiedziała tylko, że nie miał żadnego majątku, był alkoholikiem i miał duże zaległości w ZUS po nieudanym biznesie. Karolina będzie odrzucać spadek po ojcu, ponieważ boi się dziedziczenia długów. Karolina ma czas na odrzucenie spadku do 15 lutego 2023 r. Na skutek wejścia w życie nowych przepisów nie musi już uzyskiwać zgody sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku w imieniu swojej małoletniej córki. Może odrzucić spadek u notariusza, a następnie razem z mężem odrzucić spadek w imieniu córki również u notariusza.

W sytuacjach innych niż wskazana w przepisie nadal będzie potrzebna zgoda sądu opiekuńczego, aby dobro i interes dziecka były należycie chronione i reprezentowane. Aby mieć pewność, że sprawa spadkowa jest dobrze prowadzona, najlepiej skorzystać z profesjonalnej pomocy adwokata.

Uchylanie się od alimentów a zmiany prawa spadkowego 2023

Niezwykle ważną zmianą prawa spadkowego w 2023 roku jest uregulowanie sytuacji prawnej związanej z dziedziczeniem osób, które uchylają się od obowiązku alimentacyjnego. Do tej pory art. 928 k.c. dotyczący niegodności dziedziczenia skupiał osoby, które dopuściły się ciężkiego przestępstwa przeciw spadkodawcy, podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu lub umyślnie zniszczył, zgubił czy podrobił testament spadkodawcy. Takie osoby uznane za niegodne dziedziczenia traciły wszelkie korzyści z majątku spadkodawcy. Prawnicy podnosili jednak, że katalog niegodności dziedziczenia powinien zostać rozszerzony m.in. o osoby uchylające się od obowiązku alimentacyjnego w stosunku do spadkodawcy z uwagi na ich szczególnie naganne moralnie zachowanie. Artykuł 928 § 1 k.c. rozszerzono nowelizacją o nie jedną, a dwie przesłanki:

uporczywe uchylanie się od płacenia alimentów na rzecz spadkodawcy stwierdzonych orzeczeniem sądu, ugodą lub umową;
uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Tym samym art. 928 k.c. dotyczący niegodności dziedziczenia zawiera enumeratywne wyliczenie 5 przesłanek, z powodu których osoba pierwotnie uprawniona do spadkobrania zostaje pozbawiona wszelkich korzyści majątkowych od spadkodawcy. Przepisy art. 928 § 1 pkt. 4 i 5 k.c. stosuje się do zdarzeń będących przesłankami do uznania za niegodnego dziedziczenia, które zaistniały już po dniu wejścia w życie nowelizacji.

Zmiana uprawnionych do dziedziczenia ustawowego a prawo spadkowe 2023

Nowelizacja prawa spadkowego dotyczy również kręgu osób powołanych do dziedziczenia. Kręgi te prezentują się następująco:

I grupa spadkowa - małżonek i dzieci; powołani do dziedziczenia jako pierwsi
II grupa spadkowa – małżonek i rodzice, rodzeństwo lub dzieci rodzeństwa; powołani w przypadku braku potomków spadkodawcy
III grupa spadkowa – dziadkowie spadkodawcy i ich dzieci (ciocie i wujkowie spadkodawcy); gdy brak rodziców, dzieci, ani małżonka spadkodawcy
IV grupa spadkowa – wnuki dziadków spadkodawcy (kuzynostwo spadkodawcy); gdy brak również dziadków i ich dzieci

Dodany został art. 934 § 2¹ k.c., zgodnie z którym dziedziczenie ustawowe niejako zatrzyma się na wnukach dziadków, czyli kuzynostwie, a nie na dalszych zstępnych kuzynostwa. Pozwoli to na przyspieszeniu postępowań sądowych, które przedłużają się na skutek poszukiwania dalekich krewnych, którzy często nawet nie mieli okazji poznać spadkodawcy. Przepisy art. 934 § 2¹ k.c. stosuje się do spadków otwartych po 15 listopada 2023 r.

Przyjęcie lub odrzucenie spadku a zmiany w prawie spadkowym 2023

Nowelizacja upraszcza również procedurę związaną z poinformowaniem sądu o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 1015 k.c. wystarczające będzie złożenie do sądu wniosku o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego dziedziczenia. Jeśli takie oświadczenie będzie wymagało uprzedniej zgody sądu (na przykład w przypadku małoletnich w sytuacjach innych niż opisana powyżej), 6-miesięczny termin zostanie zawieszony na czas trwania postępowania w przedmiocie wydania zgody. Zmieni się również art. 643 kpc, według którego zawiadamia się wszystkie znane sądowi strony powołane do dziedziczenia tylko o odrzuceniu spadku zgodnie z treścią oświadczenia i przedstawionych dokumentów, a nie również o przyjęciu spadku. Znowelizowane przepisy art. 1015 k.c. stosuje się, jeżeli termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie upłynął przed dniem wejścia w życie nowelizacji.

Kolejne zmiany w prawie spadkowym 2023

Inne zmiany, które zostały uwzględnione w nowelizacji prawa spadkowego w 2023 roku, obejmują zmianę sądu opiekuńczego na sąd spadkowy w przedmiocie wydania zezwolenia na czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, powstanie instytucji fundacji rodzinnej, nowelizacje przepisów dotyczące stwierdzenia nabycia spadku, zrzeczenia się dziedziczenia, fałszowania testamentów ustnych, testamentów wojskowych, likwidacji instytucji testamentu podróżnego. W sprawach spadkowych warto skorzystać z profesjonalnej pomocy adwokata.

Kolejne zmiany w prawie spadkowym 2023

Artykuł powstał we współpracy z Aleksandrą Szyduczyńską

aszyduczynska@gmail.com